Boekenwijsheid versus eigen ervaring

Als oprechte zoeker heb ik natuurlijk ook veel gelezen en daarvan geleerd. In mijn jongere jaren heb ik mij enthousiast uiteengezet met de Oosterse wijsheden en voelde mij aangetrokken tot het boeddhisme. In een later stadium ontdekte ik de antroposofie en met een zelfde soort hunkering verslond ik alles wat ik erover kon krijgen. Ik kon geen boekwinkel voorbij lopen zonder verwachtingsvol naar binnen te lopen, om er even later weer met een stapeltje boeken uit te voorschijn te komen. Ik wilde ze zien, vasthouden, proeven, en dan ook nog de boekverkoper een plezier doen. Maar er bleef een onderliggende onzekerheid dat al dat lezen mij in feite niet verder bracht; het bracht mij eerder verder af van mij-zelf. Boeken kunnen richtingaanwijzers zijn om een bepaalde richting op te gaan. Je gaat dus verder en blijft niet staan bij die richtingaanwijzer. Wat overblijft is dankbaarheid voor de hulp.
De weg zelf is wijzer dan welke wegwijzer dan ook!

Later runde ik een natuurvoedingswinkel met inpandig een spirituele/esoterische boekwinkel. Daar ontstond langzamerhand mijn weerzin tegen die steeds maar aanzwellende stroom nieuwe boeken, die in feite allemaal over hetzelfde gingen, maar dan steeds weer in een andere mooie verpakking: populaire boeken over het leven in het Nu zonder moeite, verlichting in zeven stappen, seksualiteit ..maar dan hogere tantra, yoga voor alle soorten mensen en dieren, Oosterse goeroes die India verruilden voor het rijke westen, honden en kinderfluisteraars et cetera.
Wat opvallend was dat in de spirituele hoek allerlei mensen vrijelijk hun wijsheden verkondigden, met eerst uitgelegd te hebben bij welke meesters ze allemaal in de leer waren geweest. Dat gaf hen een zekere geloofwaardigheid en status. Antroposofen bijvoorbeeld durven zelden op eigen gezag iets te schrijven, te beweren, zonder alsmaar te blijven verwijzen naar paragraaf zus en zo. Stel je voor dat ook maar iemand zou kunnen denken dat je het zelf hebt bedacht of eigen gemaakt.

Langzamerhand begon er in mij een soort weerzin te groeien tegen het lezen van boeken, omdat ze meestal zo ver afstonden van mijn werkelijke belevingswereld. Ook begon ik te ontdekken dat het alsmaar bestuderen van boeken met de daarin verkondigde wijsheden je niet meer verder kunnen helpen. Het wordt uiteindelijk een grote onverteerde ballast die samenklontert in het hoofd en het hart niet meer kan bereiken. Het waren vooral spirituele en esoterische boeken die ik op een gegeven moment echt niet meer kon lezen. Ik vroeg mij ook af waarom er boekenkasten vol stonden met stoffige boeken waar ik niet meer naar omkeek. Zijn al die uitgestalde boeken ook geen soort statussymbool, omdat mensen in één oogopslag kunnen zien dat ze binnen stappen bij niet zomaar iemand? Op een gegeven moment heb ik daarom heel mijn bibliotheek aan een goed doel gegeven. Honderden boeken, ook wel met pijn in het hart, in kisten gedaan en weggebracht. Het is verleden tijd en dat moet je loslaten om verder te gaan. Het is net alsof je een deel van jezelf bij het grootvuil zet, maar achteraf is het een grote opluchting en het schept zeeën van ruimte.

Veel boeken van o.a. Steiner, die een ziener was die kon schouwen in de geestelijke wereld en een enorme schat aan de wereld geschonken heeft, om met meer bewustzijn in het leven te staan. Zelfs ook na de dood kunnen we er mee verder, maar het waren zijn waarnemingen en ik kan mij, als eenvoudig mens, niet voorstellen dat het zijn bedoeling was dat we er zo krampachtig mee zouden omgaan. Hij heeft nooit beweerd dat het een leer was, maar altijd in wording zou zijn en blijven. Het belangrijkste motief van zijn levensbeschouwing was: Het wezenlijke ligt niet in één waarheid, maar in het harmoniëren van alle waarheden. ‘U moet het mij niet vragen, u moet het uzelf vragen…!’ Alleen in zijn eigen ziel kan de mens de middelen vinden die hem de mond der ingewijden openen’-
Veel boeken van Krishnamurti die gezien werd als de incarnatie van Maitreya Bodhisattva, de nieuwe wereldleraar, de opvolger van Boeddha, de nieuwe Christus. Zoals ook in onze tijd er weer iemand op die troon gehesen wordt. O wat hebben we toch een behoefte aan zo’n geestelijk figuur die onze onbewustheid en onzekerheid komt oplossen. Krishnamurti bleek zich echter te ontpoppen als een soort anti-goeroe en herhaalde bij regelmaat: ‘Hij die de ander volgt houdt op de waarheid te volgen.’ Hij hief uiteindelijk zelfs de hele Orde van de Ster op en brak met de theosofische vereniging, toen mensen hem teveel begonnen te vereren. Hij was als de dood voor een geïnstitutionaliseerde spiritualiteit. Hij reisde de hele wereld over om zijn boodschap te verkondigen; ook weer vastgelegd in talloze boeken. Een uitspraak: ‘Het begrijpen van je eigen denken is het einde van alle smart.’ Daar lag de kern van zijn boodschap.

Wat ik probeer te vertellen, onderbouwd met het bovenstaande, is dat naar mijn mening de mens niet verder komt met het alsmaar lezen en herhalen van hetzelfde. En dat het ook niet de bedoeling is geweest van de ingewijden dat we dat zo zouden gaan doen, omdat zij een enorm respect hadden en hebben voor de vrijheid van de ander. Het kan wel een rijke bibliotheek zijn waar we vrijelijk onze eigen spirituele en levenservaring aan kunnen toetsen. Schriftgeleerden willen de levende boodschap vastleggen en opleggen aan de mens om ze onvrij te maken. Die vind je in alle religies en alle groeperingen.
Dat lezen en die opgeslagen kennis geven ons het ‘waanidee’ van er dichtbij zijn en steeds dichterbij te komen. Het is een houvast dat ons zekerheid biedt, het idee geeft dat we goed en verstandig bezig zijn. Een vriend van mij sleepte ook altijd een grote tas boeken met zich mee, waar hij ook ging die tas ging mee. Hij las alles wat los en vast zat en bestudeerde alle godsdiensten, maar het werd hem niet eigen, het bleef iets van buiten dat hoorde in de tas. Diep in de ziel hunkerde er iets dat aandacht wilde en gezien wilde worden. Als het gelezene niet wordt verinnerlijkt blijft het buitenkant, hoe je het ook wendt of keert!

Weten we niet iets pas echt na eigen ervaring? Als we onze kinderen waarschuwen niet te dicht bij de kachel of het water te komen, weten ze het uiteindelijk pas echt als ze de hete kachel of het water zelf gevoeld hebben. Dan is dat een eigen inzicht geworden, verkregen uit een eigen ervaring. Waarmee ik niet wil zeggen dat we lijdzaam moeten toezien hoe het kind haar hand brandt en in het water valt. Enige voorlichting is wel op zijn plaats, maar ook niet meer dan dat.
Dat kan ook een boek voor ons zijn. Daarom is onze weg er een die leidt van ervaring naar ervaring, net zo lang tot de verkregen inzichten het bewustzijn compleet maken. Boeken wijsheid kan ons enigszins op pad helpen, maar kan geen eigen ervaring vervangen of overbodig maken.
Die goede vriend, een echte boekenwurm, keek mij soms meewarig aan na weer een levensavontuur waar ik bekaf van moest bijkomen. Hij zei: ‘Waarom maak je toch steeds weer van die rare sprongen, je weet toch allang hoe dat af zal lopen, daar hebben we het toch al genoeg over gehad.’
Het gevaar van teveel kennis opslaan is dat we denken alles al te weten, dat we onze leunstoel niet uit hoeven om inzichten te verzamelen, omdat alles wat ook maar enigszins van belang is al lang en breed bekend is in het hoofd. Zo ontstaan de schriftgeleerden die leven naar de letter van de wet.

Alles is ook op internet te vinden, maar niet de individuele ervaring die zelf doorleefd moet worden. Je kunt er wel over vertellen of schrijven, maar het kan nooit de werkelijke ervaring vervangen en het daaruit gedestilleerde inzicht. Je kunt het ook niet plaatsvervangend doen om de ander een nare ervaring te besparen. Dat is immers het doel van al die incarnaties, zelfs de Godheid daalde af om zijn schepping te doorleven/ervaren.
Lezen kan ons, tot op zekere hoogte, zeker ook inzichten schenken maar die zijn wel voortgekomen uit de ervaring van iemand anders. Op zich is daar niets mis mee, omdat het goed is als wij elkaar wederzijds bevruchten met onze ervaringsinzichten. Dat is zelfs het grootste geschenk wat we elkaar kunnen geven; verhalen over onze werkelijk doorleefde ervaring, geen theoretisch boek kan daar voor in de plaats gezet worden.
Het is echt van belang dat we ons hoofd leegmaken van opgeslagen kennis en vooral ook van vooroordelen. Al die kennis trekt ons uit het moment van het heden, waar we worden gesterkt om de toekomende tijd aan te kunnen en zelf bewust te worden.

Echte lezers hoor ik vaak zeggen dat ze wel vijf tot tien boeken hebben liggen die nog gelezen moeten worden. Dat wordt dan bijna dwangmatig en is geen ontspannende bezigheid meer. Het is ook het idee dat je zonder die kennis niet werkt aan je ontwikkeling en ontplooiing als mens. Ik heb het vanzelfsprekend niet over studie die nodig is om een bepaald beroep uit te oefenen. Wel zijn we dusdanig geïndoctrineerd dat we menen dat studie alleen zaligmakend is, de enige weg tot zelfontplooiing op wat voor gebied dan ook. Verder is er een zekere angst om iets mis te lopen, angst ook voor de leegheid. We leven in een ongelooflijk dwingende informatie maatschappij. We zijn nergens banger voor dan voor die leegte. Daar lopen we voor weg, om heen, en we weten niet hoe snel we het weer op moeten vullen, steeds weer opnieuw.
Die leegte uithouden kan uiteindelijk wel eens de grootste vervulling blijken te zijn!